De natuur is voor mij een onuitputtelijke bron van inspiratie: van de kleuren en patronen van vogels, tot de vormen van bladeren en de symmetrie van zeesterren. Maar absoluut de mooiste “natuurkunst” bevindt zich, naar mijn mening, onder het wateroppervlak. In zeeën over de hele wereld (ja, zelfs in Nederland) leven veelal minuscule maar schitterende beestjes: naaktslakken. Nu kennen de meeste mensen naaktslakken vooral als snotterige bruine beestjes die tevoorschijn komen na de regen in het bos, maar in de zee zien ze er iets anders uit. Kijk zelf maar.
Flabellina verrucosa (Bretagne, Frankrijk)
Mexichromis macropus (Perth, Australië)
Chromodoris geminus (Zanzibar, Tanzania)
Het nut van felle kleuren
De naaktslak (dieren van de Order Nudibranchia) heeft, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de huisjesslak, geen schelp of huisje om zich mee te beschermen [1]. In plaats daarvan heeft hij felle kleuren en prachtige patronen, om predatoren te laten weten “ik ben giftig, eet mij niet”. Dit heet, met een mooi woord, aposematische kleuring. [2]
De giftige stoffen in hun lichaam maken naaktslakken soms zelf, maar meestal komen ze uit hun voedsel. Sommige naaktslakken eten bijvoorbeeld sponzen, en slaan bepaalde giftige stoffen uit de sponzen op in hun lichaam, wat ze giftig maakt voor hongerige jagers. Andere naaktslakken doen er nog een schepje bovenop: zij gebruiken netelcellen uit hun voedsel. [3] Netelcellen zijn de prikkende verdedigingscellen van bijvoorbeeld kwallen – maar anemonen en vuurkoralen hebben ze ook. De slak transporteert die cellen door zijn lichaam (zonder zichzelf pijn te doen), en slaat ze op in clusters, vaak in uitsteeksels op zijn rug. Als een vis in zo’n slak bijt, kan het dus net zijn of ze een kwallensteek krijgen, en zal de vis snel leren deze slakken voortaan links te laten liggen. [4]
Bij het blauwtipje (Janolus cristatus), een naaktslak die je ook in Nederland kan vinden, kun je kanaaltjes en opslagclusters voor de netelcellen heel mooi zien, in de topjes van de cerrata (uitstulpsels) op de rug van de slak. Blauwtipjes zijn overigens ook prachtig van kleur – het lijken net kleine blauwe discobolletjes als je ze onder water tegenkomt.
Janolus cristatus (Bretagne, Frankrijk)
Dendronotus fronsosus (Zeeland, Nederland)
Kleurmisbruik
De afweer van naaktslakken werkt zo goed dat er zelfs dieren zijn die het uiterlijk van de naaktslak nabootsen, om predatoren te verwarren. Zo zijn er zeekomkommers die, als ze nog jonge zeekomkommertjes zijn, erg op een volwassen naaktslak lijken. Maar zoals je misschien verwacht is de zeekomkommer niet giftig. [5]
Kleur als camouflage
Er zijn ook veel naaktslakken die juist níet felgekleurd zijn, maar zich camoufleren met behulp van kleuren, patronen en texturen. Sommige slakken lijken sprekend op hun voedsel, anderen op hun leefomgeving (dit is een prachtig voorbeeld). In Nederland heb je veel van dit soort naaktslakken – en het is een ware kunst om ze te vinden! Meestal zoeken duikers daarom naar de eitjes van naaktslakken, en speuren vervolgens nauwkeurig de omgeving af, op zoek naar de cryptische slakjes.
De naaktslak laat ons zien dat kleuren in de natuur een groot nut kunnen hebben, zowel om mee af te schrikken als om je mee te verstoppen.
Naaktslakken na-apen
In visuele communicatie kunnen we hier natuurlijk ook gebruik van maken: denk maar aan felle rode lijnen die een gevaarlijke stijging of daling aangeven, of juist grijstinten en transparantie om afbeeldingen met elkaar te laten vervloeien. Bovendien kunnen naaktslakken, met hun geweldige kleurencombinaties, een goede inspiratie zijn voor een mooi kleurenpalet.
BRONNEN
1. MolluscaBase (2019). MolluscaBase. Nudibranchia. Accessed through: World Register of Marine Species at: http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=1762 on 2019-02-18
2. Aguado, F. and Marin, A. (2007). Warning coloration associated with nematocyst-based defences in aeolidiodean nudibranchs. Journal of Molluscan Studies. https://doi.org/10.1093/mollus/eyl026
3. Greenwood, P. and Mariscal, R. (1984). The utilization of cnidarian nematocysts by aeolid nudibranchs: Nematocyst maintenance and release in spurilla. https://doi.org/10.1016/0040-8166(84)90005-3
4. Aguado, F. and Marin, A. (2007). Warning coloration associated with nematocyst-based defences in aeolidiodean nudibranchs. Journal of Molluscan Studies. https://doi.org/10.1093/mollus/eyl026
5. Netchy, K. (2019). Sea cucumber, Pearsonothuria graeffei. Florida museum, Department of Invertebrate Zoology. https://www.floridamuseum.ufl.edu/iz/discover-invertebrates/pearsonothuria-graeffei/
Foto’s door Sander van Dijk: https://www.flickr.com/photos/sandervdijk